Stutt ræða um Strá fyrir straumi, flutt í útgáfuhófinu 12. nóvember 2025.

Kæru gestir – takk fyrir að fagna með mér útgáfu bókarinnar, Strá fyrir straumi. Og takk þið öll sem hafði lagt mér lið í gegnum tíðina.

Það er viðeigandi að vera hér í Þjóðarbókhlöðunni því niðri á fyrstu hæð er handritasafn Landsbókasafns, þar sem bréfin sem þessi bók byggir á eru varðveitt, bréf sem Sigríður Pálsdóttir skrifaði bróður sínum Páli Pálssyni skrifara á Stapa. Í sýningarkassanum hér við flygilinn eru sýnishorn af bréfum Sigríðar, örsýning sem Halldóra Kristinsdóttir sérfræðingur á Handritasafni setti saman.

Sigríður fæddist á Hallfreðarstöðum í Hróarstungu árið 1809, dóttir sýslumannshjónanna í Norður-Múlasýslu, næstelst 5 systkina sem lifðu. Hún dó á Breiðabólstað í Fljótshlíð árið 1871, hafði þá átt sex dætur, þrjár lifðu til fullorðinsára, og misst tvo eiginmenn.

Þegar Sigríður var sex ára dó faðir hennar – sem breytti hag fjölskyldunnar – og tveimur árum síðar, 1817, var Páll bróðir hennar, þá ellefu ára gamall, sendur til fósturs og mennta suður í Odda á Rangárvöllum. Það er þá sem mamma, amma og systkini Páls fara að skrifa honum bréf, þau fyrstu á jólum árið 1817. Páll geymdi þessi bréf eins og önnur sem hann fékk um ævina, í safni hans eru um 1600 bréf, þar af um 250 frá Sigríði systur hans. Bréfin hennar spanna rúma hálfa öld, heila mannsævi. Bréfin sem Páll sendi Sigríði voru brennd.

Sigríður og Þórunn systir hennar ólust hjá móður þeirra og ömmu (bræðurnir sendir til mennta) en árið 1829 fór hún í vist suður til Reykjavíkur; Sigríður giftist Þorsteini Helgasyni árið 1833 og varð prestsfrú í Reykholti í Borgarfirði – þar er bæði hamingja og sorg því hún missir manninn á dramatískan hátt. Í sex ár er hún búandiekkja í Síðumúla í Hvítársíðu en fær svo bónorðsbréf í pósti frá séra Sigurði Thorarensen ekkjumanni í Hraungerði í Flóa, og giftist honum haustið 1845. Það er hjónaband sem snýst um hagsmuni en ekki ást en gekk að mestu vel sýnist mér þótt hún hafi einu sinni hótað skilnaði!

Frá 1860 til dauðadags bjó Sigríður hjá dóttur sinnar á Breiðabólstað í Fljótshlíð. Hún var í góðum efnum en gaf fátækum korn í hörðum árum og hélt stúlkubarni frá sveit árum saman með því að borga með henni. Hún átti alltaf rauðvínsflösku og gaf sýslumanni sopa þegar hann kom við og fínum vinkonum af nálægum bæjum.

Þetta er bók um konur en líka saga um karla, eins og Pál bróður hennar. Ævi hans rennur með hennar, og raunar eru öll systkini Sigríðar til umfjöllunar svo lengi sem þau lifa. Sigríður leitar til Páls með ýmis álitamál þótt hún sé yfirleitt búin að sjá hvernig best er að haga hlutunum. Þetta er saga af konu með djarfan hug, konu sem vildi ráða lífi sínu sjálf þótt henni fyndist hún stundum strá fyrir straumi; bréfin sýna eldheita ást, sorg og dauða, en líka hið hið skemmtilega og fagra, hið hversdagslega, lífið eins og það líður hjá.

Þegar Sigríður dó birtist tilkynning í blaðinu Þjóðólfi þar sem lofað var að nánari æviatriði kæmu síðar – en þó komu aldrei, ekki fyrr en nú, 150 árum síðar með þessari bók.

Screenshot