Arnar Pálsson. „Hefur COVID-19 lagst harðar á karla en konur og hvað gæti skýrt það?“ Vísindavefurinn, 12. maí 2020. http://visindavefur.is/svar.php?id=79406.

Fyrstu tölur um dauðsföll vegna veirunnar sem veldur COVID-19 bentu til þess að karlar væru í meiri hættu á að fá alvarlegan sjúkdóm en konur. Þetta virðist vera rétt, en ekki er vitað hvað veldur þessum mun á áhættu og hvort það er aðeins kynið sem hefur þar áhrif. Veiran sem veldur COVID-19 hefur breiðist mjög hratt út, gjarnan með mjög alvarlegum afleiðingum. Fólk er samt í mismikilli hættu á að veikjast illa og virðist sem margir þættir skipti þar máli. Undirliggjandi sjúkdómar, margir og misjafnir, virðast auka hættu á alvarlegri einkennum og dauða. Aldur er annar þáttur sem skiptir miklu máli en svo virðist sem dánartíðni sýktra aukist með aldri. Í nýlegri breskri rannsókn var lagt mat á áhættuaukninguna.^[1] Rannsóknin kallast OpenSAFELY og í henni voru gögn um heilsu, aldur og fleira fyrir um 17 milljónir Englendinga greind í gegnum dulkóðaðar sjúkraskrár og síðan samþætt við lista um andlát af völdum COVID-19-veirunnar.^[2] Matið byggir á dánartíðni á tímabilinu 1. febrúar 2020 til 25. apríl 2020. Miðað við aldurshópinn 50-60 ára var aukning á áhættu andláts meðal 60-70 ára áætluð tvöföld, hjá 70-80 ára var hún 4,8-föld og um 12,6-föld hjá fólki eldra en áttrætt. Þeir sem voru yngri en 50 ára voru síðan í minni áhættu. Einnig var lagt mat á hættu á andláti út frá kyni. Niðurstöðurnar meta hættuna á andláti sýktra karlmanna tvöfalda umfram konur (tafla 1). Margar aðrar rannsóknir og greiningar hafa gefið svipað mynstur í mismunandi löndum, þó matið á áhættuaukningunni sé mismunandi.

Aldur	Einstaklingar	Fjöldi látinna
18-39	5.990.809	40
40-49	2.875.761	94
50-59	3.068.883	355
60-69	2.405.327	693
70-79	1.948.095	1.560
80-	1.948.095	2.941
Kyn
Konur	8.729.741	2.098
Karlar	8.695.704	3.585

Tafla 1. Upplýsingar um fjölda og dánartíðni Englendinga vegna COVID-19 úr handriti OpenSAFELY-rannsóknarhópsins (sjá heimildaskrá). Dálkarnir tiltaka fjölda einstaklinga í hverjum hópi (á vissu aldursbili eða kyni), og fjölda þeirra sem létust á tímabilinu. Heildarfjöldi í hvorum hópi er gefinn neðst.Þá liggur beinast við að spyrja hvað geti skýrt þennan mun? Svarið er enn á huldu. Mögulega er munurinn vegna ytri aðstæðna, umhverfis í sinni víðustu mynd, eða innri þátta, það er erfða og lífeðlisfræði. Eins gæti verið um samspil umhverfis og erfða að ræða.

Vera má að kynjamunurinn skýrist af félagslegum, menningarlegum eða atferlislegum þáttum að hluta. Margar mismunandi tilgátur hafa verið settar fram. Hittast karlar oftar utan heimilis? Eru þeir með viðkvæmari öndunarfæri vegna vinnuumhverfis eða lifnaðarhátta? Þvo þeir sér sjaldnar um hendur og sýkjast því af stærri skammti af veirunni? Reykja karlmenn aðeins meira en konur og einnig oftar? Eðli málsins samkvæmt er mjög erfitt að meta þessa þætti, eins og umhverfisþætti almennt. Stóra áskorunin er að þættirnir skipta hundruðum og jafnvel þúsundum og mælingar á þeim eru mikilli óvissu háðar. Lífeðlisfræðilega eru konur og karlar þó ólík um marga þætti.^[3] Margt er á huldu varðandi það hvernig veiran dregur fólk til dauða, það gæti tengst líffræði lungna, öndunarfæra og ónæmiskerfis. Flestir sérfræðingar telja að það síðastnefnda skipti mestu máli. Ein tilgáta er að ofvirkni í vissum hlutum ónæmiskerfisins geti stuðlað að bólgusvörun og líffærabilun. Margar tilgátur um mun á áhrifum veirunnar eftir kynjum snúast einmitt um ónæmiskerfið. Ein er sú að mismunur í sterabúskap karla og kvenna geti haft ólík áhrif á ónæmiskerfið. Önnur tilgáta er að vegna þess að X-litningar bera gen sem tengjast ónæmiskerfinu séu konur betur varðar með sín tvö eintök af þeim litningi. Því til stuðnings er sú staðreynd að genin fyrir ónæmisviðtakana TLR7 og TLR8 eru á X-litningi karla. Þessir viðtakar binda einþátta RNA úr veirum og ræsa ónæmiskerfið. Erfðaefni veirunnar sem veldur COVID-19 er einmitt á því formi.^[4]

Þriðja tilgátan er sú að virkni ónæmiskerfisins sé mismunandi milli kynja. Þessi tilgáta er studd nokkrum rannsóknum sem sýna meðal annars kynjamun í svörun karla og kvenna við inflúensuveirunni, og mun í svörun kynja við bólusetningum. Ónæmiskerfi hryggdýra er oft skipt í meðfædda eða ósértæka ónæmiskerfið (e. innate) og áunna eða sértæka ónæmiskerfið (e. adaptive). Ein rannsókn á tjáningu gena í frumum ónæmiskerfisins hjá heilbrigðu fólki á aldrinum 22 til 95 ára greindi mun á kynjum og benda niðurstöðurnar til þess að meðfædda kerfið sé virkara hjá körlum eftir 65 ára aldur, en sértæka ónæmiskerfið veikara. Þetta birtist þannig að gen sem tengjast bólgusvörun voru meira tjáð í körlum eftir þennan aldur, og á móti var fækkun vissra frumugerða í sértæka ónæmiskerfinu. Nákvæmlega hvaða áhrif þetta hefur á ónæmiskerfið í heild sinni er óvíst. Sabra Klein, prófessor á John Hopkins-sjúkrahúsinu sagði í viðtali við The Guardian um karla: „meðfædda ónæmiskerfi þeirra getur e.t.v. ekki brugðist rétt við þegar það mætir veirunni“.^[5] Það á eftir að koma í ljós hvort að þessir þættir eða einhverjir aðrir skipti máli fyrir mun á dánartíðni milli kynja. Samantekt

• Dánartíðni vegna COVID-19 er mismunandi eftir aldri og kyni.
• Áhrif aldurs eru mun sterkari en áhrif kyns.
• Óvíst er hvort munurinn sé eingöngu vegna kyns eða einnig annarra þátta.
• Margar tilgátur eru um hvað veldur kynjamun, en svör vantar.

Tilvísanir:

1. ^ Niðurstöðurnar eru í yfirlestri hjá sérfræðingum sem þýðir að taka ber þeim með fyrirvara.
2. ^ Svokallaðan CPNS-lista: COVID-19 Patient Notification System.
3. ^ Hér átt við að meðaltali. Þótt munur sé á mörgum eiginleikum karla og kvenna þýðir það ekki að annað kynið sé betra eða æðra en hitt. Meðaltalsmunur á hópum þýðir heldur ekki að allir í einum hópnum séu með lægra gildi en allir í hinum hópnum. Auðvelt er að sjá þetta þegar hugsað er um hæð mannfólks. Konur eru að meðaltali lægri en karlar, en töluverður fjöldi kvenna er hærri en margir karlar.
4. ^ Vísindavefurinn: Stökkbreytist veiran sem veldur COVID-19 hraðar en aðrar RNA-veirur? (Sótt 11.05.2020).
5. ^ “Their immune system may not initiate an appropriate response when it initially sees the virus”.

Heimildir:

• Williamson, E. o.fl. (2020, 7. maí). OpenSAFELY: factors associated with COVID-19-related hospital death in the linked electronic health records of 17 million adult NHS patients. MedRxiv. (Sótt 11.5.2020).
• Devlin, Hannah. (2020, 16. apríl). Men are much more likely to die from coronavirus - but why? The Guardian. (Sótt 11.5.2020).
• Márquez E.J. og fl. (2020). Sexual-dimorphism in human immune system aging. Nature Communications. 11(1):751. (Sótt 11.05.2020).
• Morgan R. og Klein S. L. (2019). The intersection of sex and gender in the treatment of influenza. Current Opinion in Virology, 35:35-41. (Sótt 11.5.2020).

Myndir:

• People Couple The Masks. (Sótt 11.05.2020).
• UCSC Genome Browser Home. (Sótt 11.05.2020).

Höfundur þakkar Jóhönnu Jakobsdóttur, líftölfræðingi hjá Miðstöð í lýðheilsuvísindum og Jóni Magnúsi Jóhannessyni, deildarlækni á Landspítalanum, fyrir yfirlestur og gagnlegar athugasemdir.