Á yfirferð um vefmiðla áðan staldraði ég við fyrirsögnina „Sjö nýfundin armbönd frá víkingatímum merk heimild um víðförli þeirra“ á vef Ríkisútvarpsins. Orðmyndin víðförli er vitanlega algeng sem beygingarmynd (karlkyn í veikri beygingu) af lýsingarorðinu víðförull og einnig notuð sem viðurnefni – Þorvaldur víðförli, Eiríkur víðförli og fleiri. En í umræddri fyrirsögn er greinilega um nafnorð að ræða og það er ekki algengt – er t.d. ekki að finna í Íslenskri nútímamálsorðabók en hins vegar í Íslenskri orðabók, skýrt 'það að vera víðförull' og gefið bæði sem kvenkyns- og hvorugkynsorð. Í fyrirsögninni er orðið í þolfalli og því fylgir ekkert ákvæðisorð þannig að ómögulegt er að sjá hvort um kvenkyn eða hvorugkyn er að ræða.

Orðið víðförli kemur fyrir í fornu máli og er þar kvenkynsorð – „setti þar sterka stólpa til marks sinnar víðförli“ segir í Trójumanna sögu. Flest nýrri dæmi þar sem hægt er að greina kynið eru líka kvenkyns. Í Vísi 1933 segir: „þá hefur honum komið víðförlin að góðum notum.“ Í Æskunni 1937 segir: „Vegna víðförli Jóns var Kátur orðinn furðu þekktur.“ Í Vísi 1943 segir: „Frú Inga Laxness nýtur í hlutverki sínu víðförli og tungumálakunnátttu.“ Í Morgunblaðinu 1997 segir: „Víðförli Steins Elliða er hins vegar frekar gefin til kynna með öðrum hætti.“ Í Morgunblaðinu 2002 segir: „Sá er mikill fagurkeri og nýtir víðförli sína sem skipstjóri.“ Í Lesbók Morgunblaðsins 2003 segir: „Hefur þessi víðförli komið þér að gagni við þýðingarstörfin?“

Eina ótvíræða dæmið sem ég hef fundið um víðförli í hvorugkyni er í kvæðinu „Norðmenn“ eftir Stephan G. Stephansson í Heimskringlu 1925: „Ennþá vakir vorra feðra andi: / Víðförlið og trú á eigin kraft.“ En vegna þess að greinislausar myndir orðsins í kvenkyni og hvorugkyni falla saman í öllum föllum nema eignarfalli er sjaldnast hægt að ákvarða kyn þess með vissu. Það á við um dæmi eins og „Víðförli höf. er á marga fiska“ í Lögréttu 1917, „En ein stjett manna hefir þó jafnan tekið flestum öðrum fram, að því er víðförli snertir“ í Fálkanum 1931, „Til þess að öðlast rétt sjálfs- og gildisskyn þarf að rækta vit sitt með víðförli“ í Skírni 2005 og „Dyggðir kvenna voru ekki útrásargjarnar líkt og hugrekki og víðförli“ í Lesbók Morgunblaðsins 2007.

Vegna þess að aðeins hefur fundist eitt ótvírætt dæmi um hvorugkynið verður að telja líklegt að flest eða öll dæmi þar sem ekki er hægt að ákvarða kynið séu í raun hugsuð sem kvenkyns. Reyndar er einnig til karlkynsorðið víðförli en það merkir annað, þ.e. 'víðförull maður' – „Þeir „lærðu víðförlar“ Banks og Solander heimsóttu Bjarna landlækni Pálsson að Nesi við Seltjörn“ segir t.d. í Heilbrigðu lífi 1945. En kvenkynsorðið víðförli er mjög sjaldgæft – aðeins eitt dæmi í Ritmálssafni Árnastofnunar, dæmin á tímarit.is eru aðeins milli tuttugu og þrjátíu, og í Risamálheildinni eru aðeins fimm dæmi um orðið frá þessari öld. Þess vegna kom skemmtilega á óvart að sjá orðið í áðurnefndri fyrirsögn – þetta er gott orð sem mætti nota meira.