Getur vanta tekið nefnifallsfrumlag?
Sögnin vanta tekur ýmist með sér frumlag í þolfalli eða þágufalli eins og kunnugt er – mig vantar eða mér vantar – og stendur því jafnan í þriðju persónu eintölu vegna þess að sagnir sambeygjast aldrei frumlagi í aukafalli. Stöku sinnum, einkum á nítjándu öld og framan af þeirri tuttugustu, kemur sögnin þó fyrir í fleirtölu. Í Þjóðólfi 1855 segir: „ef þau vanta staðfestíngu löggjafans, þá eru það – engin lög.“ Í Þjóðólfi 1895 segir: „Þær vanta þennan lífgandi, vekjandi og skapandi krapt.“ Í Hauk 1899 segir: „Góð úrræði eru eins og skyrtuhnappar – þau vanta oft.“ Í Gamni og alvöru 1900 segir: „Stúlkurnar vanta biðla, og konurnar vanta oft sína eiginmenn.“ Í Þjóðinni 1914 segir: „Þær vanta ekki leikarahæfileikana.“
Þarna stendur sögnin ekki í þriðju persónu eintölu heldur í fleirtölu, eins og vissulega er merkingarlega eðlilegt. Frumlögin í þessum setningum gætu formsins vegna staðið í þolfalli en vegna fleirtölumynda sagnarinnar liggur beinast við að álykta að þau standi þarna í nefnifalli og sögnin sambeygist þeim eins og eðlilegt er um nefnifallsfrumlög. En það undarlega er að slík sambeyging kemur aðeins fyrir með orðum sem eru eins í nefnifalli og þolfalli – nafnorðum og fornöfnum í kvenkyni og hvorugkyni. Það eru sem sé engin dæmi um *þeir vanta, *mennirnir vanta eða neitt slíkt. Í ljósi þess að þá vantar er margfalt algengara en þær vantar getur varla verið tilviljun að engin dæmi eru um *þeir vanta en allnokkur um þær vanta.
Það er ekki trúlegt að vanta geti haft nefnifallsfrumlag í kvenkyni og hvorugkyni en aldrei í karlkyni – líklegra er að í dæmunum hér að framan sé í raun um þolfall að ræða en ekki nefnifall. En þá má spyrja hvernig standi á því að sögnin virðist geta samræmst þolfallsfrumlagi í tölu í kvenkyni og hvorugkyni en aldrei í karlkyni – dæmi eins og *þá vanta peninga eða *mennina vanta peninga eru ekki til. Það er líka tæpast tilviljun að persónubeygðar myndir vanta eru langalgengastar þar sem frumlag er ekki til staðar næst sögninni, svo sem í tilvísunarsetningum og þeirri seinni af tveim hliðskipuðum setningum þar sem frumlagi er sleppt vegna samsömunar við frumlag þeirrar fyrri, og þar kemur persónubeyging ekkert síður fyrir með karlkynsorðum.
Í Fróða 1882 segir: „Einnig geta þeir, sem vanta blöð af 3. árinu, fengið þau hjá þeim.“ Í Morgunblaðinu 1946 segir: „Þeir, sem vanta jarðýtu um lengri tíma, tali við mig í kvöld.“ Í Vísi 2021 segir: „Fyrir þá sem vanta hugmyndir hafa margir einstaklingar deilt sinni eigin dagskrá.“ Í Norðanfara 1873 segir: „þeir sem framvegis kynnu að hafa löngun til að flytja hingað og vanta fje til ferðakostnaðar geta sent mjer nöfn sín.“ Í Hæni 1925 segir: „Og eru það ekki þeir, sem engin hafa kúabúin og vanta viðbit og ost?“ Í Þjóðviljanum 1936 segir: „fjöldi barna í Reykjavík býr í heilsuspillandi íbúðum og vanta þá næringu, sem börn nauðsynlega þurfa.“ Á Bland.is 2006 segir: „Er annars að fara í frí eftir 2 vikur og vanta eitthvað að lesa.“
Niðurstaða mín er sú að öfugt við það sem virðist og ég hélt í fljótu bragði hafi vanta aldrei tekið nefnifallsfrumlag. Í máli sumra virðist hins vegar gilda sú regla að sögn standi í þeirri tölu sem er merkingarlega eðlileg, nema frumlagið sendi frá sér skýr skilaboð um að það standi í aukafalli. Vegna þess að sögn getur aldrei sambeygst aukafallsfrumlagi var sambeyging útilokuð í slíkum tilvikum en sögnin kom í hinni ómörkuðu mynd þriðju persónu eintölu. En engin slík skilaboð berast frá þolfallsfrumlögunum hér að framan vegna þess að þau gætu formsins vegna staðið í nefnifalli – og slík skilaboð berast ekki heldur í setningum sem hafa ekkert yfirborðsfrumlag. En umrædd regla virðist vera á undanhaldi í málinu.