„Kyn orðsins kemur kyni viðkomandi bara ekkert við!“ Þetta var fullyrt í „Málspjalli“ í gær og fjöldi fólks hefur tekið undir það. Svipaðar fullyrðingar sjást oft í umræðu um mál og kyn, þrátt fyrir að þetta sé svo augljóslega rangt að það ætti ekki að þurfa að ræða það. Vitanlega eru bæði sterk og náin tengsl á milli málfræðilegs kyns orða og kyns þess fólks sem orðin eru notuð um. Með því að halda því fram að málfræðilegt kyn komi kyni fólks „ekkert við“ er í raun verið að segja að það sé helber tilviljun að orð eins og karl, sveinn, piltur, strákur, hnokki, faðir, sonur, bróðir eru málfræðilega karlkyns en orð eins og kona, meyja, stúlka, stelpa, hnáta, móðir, dóttir, systir eru málfræðilega kvenkyns. Auðvitað dettur engum í hug að halda slíku fram.

Hitt er annað mál – sem er væntanlega það sem fólk á við þegar það afneitar tengslum málfræðilegs kyns og kyns fólks – að þessi tengsl eru hvorki einkvæm né algild. Oft eru dregin fram dæmi eins og orðið kvenmaður sem er málfræðilega karlkyns en vísar til konu, orðið fljóð sem vísar einnig til konu en er málfræðilega hvorugkyns, og fáein önnur. En þessi orð eru undantekningar. Aðalfrávikið frá tengslum málfræðilegs kyns við kyn fólks felst í kynhlutleysi karlkynsins – málfræðilegt karlkyn er mjög oft notað í vísun til annarra en karlmanna í fornöfnum, lýsingarorðum og töluorðum, og fjölmörg nafnorð sem hafa almenna vísun eru karlkyns. Þetta hefur margoft verið rakið hér og annars staðar og á sér sögulegar rætur.

Þetta eru staðreyndir sem eru óumdeilanlegar. Það sem er deilt um er hvort þessir yfirburðir hins málfræðilega karlkyns fram yfir önnur málfræðileg kyn skipti einhverju máli utan tungumálsins – hvort hinn óumdeilanlegi kynjahalli tungumálsins hafi einhver meðvituð eða ómeðvituð áhrif á málnotkun og viðhorf málnotenda, og hvort andóf gegn honum sé misskilin jafnréttisbarátta eða eigi sér raunverulegar rætur í tilfinningu fólks. Um þetta er erfitt að fullyrða nokkuð vegna þess að tilfinnanlegur skortur er á íslenskum rannsóknum á þessu sviði. Ýmsar erlendar rannsóknir eru vissulega til en málfræðilegt kynjakerfi íslenskunnar er sér á báti og þess vegna hæpið að yfirfæra erlendar rannsóknaniðurstöður á íslenskt málsamfélag.

Ég hef þó gert nokkrar athuganir (ofrausn væri að kalla það „rannsóknir“) á málnotkun í Risamálheildinni eins og ég hef rakið í nokkrum pistlum í „Málspjalli“. Þessar athuganir sýna ótvírætt að málnotendur nota síður karlkynsorð í vísun til kvenna en karla. Það er mun algengara að vísa til kvenna með kynbeygðu lýsingarorð að viðbættu kvenkyns nafnorði (bandaríska konan Hillary, danska sóknarkonan Pernille) en að vísa til karla á sambærilegan hátt. Ómögulegt er að túlka þetta öðruvísi en svo að í huga (margra) málnotenda eigi karlkyns starfs-, hlutverks- og þjóðaheiti síður við konur en karla og (margt) fólk hafi þess vegna tilhneigingu til að nota aðra aðferð (lýsingarorð + kvenkynsnafnorð) í vísun til kvenna.

Textamagnið sem er undir í þessum athugunum er svo mikið og fjölbreytt að þessar niðurstöður sýna ótvírætt að sú (oft ómeðvitaða) tilfinning að karlkyns starfs-, hlutverks- og þjóðaheiti tengist karlmönnum meira en konum er ekki bundin við fámennan hóp, heldur er útbreidd í málsamfélaginu og endurspeglast í málnotkun margra. Hitt er svo allt annað mál hvort þetta hafi einhver áhrif út fyrir tungumálið, og hvort ástæða sé til – eða yfirleitt mögulegt – að gera eitthvað í því að leiðrétta kynjahalla tungumálsins. Um það hefur fólk deilt og heldur sjálfsagt áfram að gera, en mikilvægt er að sú umræða sé byggð á staðreyndum en ekki misskilningi, eins og sú fullyrðing að kyn orða sé kyni fólksins sem þau vísa til alls óviðkomandi.