Í gær var spurt í „Málspjalli“ hvort fólk kannaðist við setningar eins og kindurnar vöntuðu sem fyrirspyrjandi sagðist hafa séð mörg dæmi um í dagbók frá fyrri hluta síðustu aldar. Þarna er sögnin vanta höfð persónuleg – látin sambeygjast frumlaginu kindurnar og standa í þriðju persónu fleirtölu. Venjulega tekur sögnin aukafallsfrumlag og stendur í þriðju persónu eintölu þannig að búast hefði mátt við kindurnar vantaði. Myndin kindurnar getur að vísu verið hvort heldur er nefnifall eða þolfall en lítur út fyrir að vera nefnifall þarna vegna þess að það er alveg óbrigðul regla í íslensku að sagnir sambeygist ekki orði í aukafalli. Myndina vöntuðu sem hlýtur að vera fleirtala er hins vegar ekki að finna í Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls.

Sögnin vanta er óvenjuleg að því leyti að hún tekur venjulega með sér tvo þolfallsliði – skólann vantar matráð. Fyrri nafnliðurinn, sem vísar til þess sem vantar eitthvað, stendur iðulega í þágufalli í stað þolfalls eins og alkunna er, þótt það sé ekki viðurkennt mál – skólanum vantar matráð. Það er líka hægt að sleppa fyrri nafnliðnum og þá stendur hinn liðurinn fremst, sá sem vísar til þess hlutar eða fyrirbæris sem vöntun er á – matráð vantar (í skólann). Sá liður stendur aldrei í þágufalli – aldrei er sagt *matráði vantar, en aftur á móti eru til dæmi um nefnifall, matráður vantar. Dæmin sem spurt var um eru einmitt af því tagi og voru býsna algeng áður fyrr – á tímarit.is er á þriðja hundrað dæma um vöntuðu frá miðri nítjándu öld til þessa dags.

Dæmunum fer þó ört fækkandi eftir 1970 og eru nú sárafá, en slæðing af dæmum má þó finna í Risamálheildinni, einkum úr samfélagsmiðlum. Á Bland.is 2004 segir t.d.: „ég sagði henni að það væru tvíbura hreindýrabörn sem vöntuðu snuddurnar.“ En vanta stóð ekki bara í fleirtölu í þátíð þriðju persónu, heldur einnig í nútíð  – í Norðlingi 1878 segir t.d.: „í þær vanta ýmsar nauðsynlegar ákvarðanir.“ Í Þjóðólfi 1892 segir: „Túngirðingar eru því hvervetna bráðnauðsynlegar og ættu menn að kosta kapps um, að fá þær gjörðar þar sem þær vanta, sem víða mun vera.“ Það er hins vegar erfitt að finna rafrænt dæmi um aðrar myndir en vöntuðu vegna þess að þær falla saman við venjulegar beygingarmyndir sagnarinnar.

Það er athyglisvert að talsverður hluti dæma um vöntuðu, ekki síst á samfélagsmiðlum, er í tilvísunarsetningum – sem vöntuðu. Merkilegt dæmi er í Norðanfara 1879: „Loksins var hann viðurkenndur sýkn, „af því sannanir vantaði“; það voru því einungis sannanir sem vöntuðu.“ Þarna er fyrst þriðja persóna eintölu, sannanir vantaði, en í tilvísunarsetningunni er notuð fleirtala, sannanir sem vöntuðu. Í slíkum dæmum stendur sögnin ekki næst frumlaginu, heldur kemur tilvísunartengingin – og oft eitthvað fleira – þar á milli. Hugsanlegt er að þetta valdi því að málfræðileg tengsl frumlags og sagnar rofni og merkingin taki yfir, og sögnin komi því í fleirtölu – sem er merkingarlega eðlileg – í stað eintölu sem aukafallsfrumlag myndi kalla á.