Undanfarna daga hafa sérfræðingar og hagsmunaaðilar á ýmsum sviðum verið uppteknir við að greina fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og segja álit sitt á henni frá mismunandi sjónarhornum. Ég vildi ekki láta mitt eftir liggja og ákvað því að skoða áætlunina frá sjónarhóli þess málefnis sem ég ber helst fyrir brjósti – sem er íslensk tunga. Í haust var stofnuð sérstök ráðherranefnd um íslenska tungu samkvæmt tillögu forsætisráðherra, skipuð fimm ráðherrum, og er henni „ætlað að efla samráð og samstarf milli ráðuneyta um málefni íslenskrar tungu og tryggja samhæfingu þar sem málefni skarast“ og „vinna markvisst að stefnumótun stjórnvalda og aðgerða í þágu tungumálsins“. Það hefði mátt ætla að þessa starfs sæi stað í fjármálaáætluninni.

En svo er ekki. Undir liðnum „Menning, listir, íþrótta- og æskulýðsmál“ segir: „Gert er ráð fyrir að útgjaldarammi málefnasviðsins lækki um 2.634 m.kr. frá fjárlögum 2023 til ársins 2028. […] Á tímabilinu falla niður ýmis […] tímabundin framlög, samanlagt um 820 m.kr., m.a. vegna kvikmyndasjóðs, máltækniverkefnis […].“ Þetta rímar ekki við það að í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar segir: „Þá verður áfram unnið að því að styrkja stöðu íslenskunnar í stafrænum heimi með áherslu á máltækni.“ Það er gífurlega mikilvægt að því góða starfi sem hófst með máltækniáætlun stjórnvalda verði haldið áfram. Mikilvægi kvikmyndagerðar fyrir íslenskuna er líka óumdeilt og lækkun fjárveitinga til kvikmyndasjóðs því mjög óheppileg.

Í áætluninni segir: „Þróun og framtíð íslenskrar tungu á tímum örrar alþjóðavæðingar og tæknibyltinga er mikilvæg til að styrkja stöðu þjóðtungunnar. Tillaga til þingsályktunar um að efla íslensku sem opinbert mál á Íslandi er í vinnslu og fjallar um mikilvægi íslenskrar tungu og nauðsyn þess að tryggja að tungumálið verði áfram notað á öllum sviðum íslensks samfélags.“ Því ber að fagna, en um leið verður að vekja athygli á að samkvæmt þingmálaskrá ríkisstjórnarinnar frá því í janúar var áætlað að „Tillaga til þingsályktunar um aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu 2023-2026“ frá ráðherranefnd um íslenska tungu yrði lögð fram 27. mars. Sú tillaga hefur ekki enn komið fram og er væntanlega sú sem nú er sögð „í vinnslu“.

Ein stærsta áskorunin fyrir íslenskuna á næstu árum er mikil fjölgun fólks með annað móðurmál en íslensku eins og fram kemur í áætluninni: „Árið 2022 voru um 10 þúsund erlendir ríkisborgarar sem fluttu til landsins umfram brottflutta. Útlit er fyrir að þessi þróun haldi áfram og að fjöldinn verði ekki minni í ár.“ Auk þeirra sem hingað koma í atvinnuleit hefur flóttafólki og fólki sem hefur verið veitt alþjóðleg vernd fjölgað mikið: „Þá er einnig óvissa um efnahagsleg áhrif af fjölgun flóttafólks og þau geta verið ólík til skemmri og lengri tíma. Til lengri tíma ráðast þau ekki síst af því hvernig fólkinu gengur að aðlagast íslensku samfélagi, vinnumarkaði og skólakerfi og hvernig tekst að tryggja aðgengi að íslenskukennslu.“

Þetta er hárrétt, og þess vegna hefði mátt búast við því að í áætluninni væri að finna einhverjar áætlanir um stórátak í íslenskukennslu. En því er ekki að heilsa. Vissulega er vikið að mikilvægi íslenskukennslu á nokkrum stöðum, t.d. í kafla um leik- og grunnskóla: „Sú mikla áskorun menntakerfisins sem felst í auknum fjölda þessara nemenda [þ.e. af erlendum uppruna] og barna í leit að alþjóðlegri vernd kallar á […] styrkingu kennslu í íslensku sem öðru tungumáli.“ Í kafla um framhaldsfræðslu segir: „Aðgengi að íslenskunámi og samfélagsfræðslu þarf að vera auðvelt og verið er að þróa stuðningskerfi við starfstengt íslenskunám á vinnustað. Einnig hefur samstarfshópur hafið störf um úrbætur í íslenskukennslu […].“ Einhver fleiri dæmi mætti nefna.

Þetta er gott og blessað en þetta eru aðeins óskir og áform – ekki aðgerðir og hvað þá fjármagn. Í viðauka fjármálaáætlunar er fjallað um stöðu og horfur á einstökum málefnasviðum í mörgum köflum sem öllum er skipt í undirkafla á sama hátt. Meðal undirkafla eru „Helstu áskoranir“, „Tækifæri til umbóta“ og „Áhættuþættir“. Það vekur sérstaka athygli að þörf fyrir íslenskukennslu er sjaldnast nefnd í köflum um helstu áskoranir – ekki í „10.05 Útlendingamál“, ekki í „14.1 Ferðaþjónusta“, og ekki í „29.7 Málefni innflytjenda og flóttafólks“. Tækifæri sem íslenskukennsla skapar eru ekki heldur nefnd í köflum um tækifæri til umbóta, og áhættan af því að hér verði til samfélög fólks sem ekki talar íslensku er ekki nefnd í köflum um áhættu.

Íslenskunám er þó nefnt í kafla um framhaldsfræðslu og í töflu í þeim kafla eru sett þau markmið að „fjöldi skráninga á íslenskunámskeið viðurkenndra fræðsluaðila“ fari úr 8.400 árið 2022 upp í 15.000 2028, og „hlutfall ánægðra og mjög ánægðra á þessum námskeiðum“ fari úr 40% í 70% á sama tíma. Ekkert kemur samt fram um það hvernig eigi að ná þessum markmiðum – a.m.k. á ekki að auka fjárveitingar til málaflokksins svo að heitið geti. Í heildina má segja að frá sjónarhóli íslenskrar tungu sé fjármálaáætlunin dapurleg lesning og veki litlar vonir um að íslenskan komist úr þeirri varnarstöðu sem hún er í. Við þurfum að gera miklu betur og það kostar mikið fé – eru stjórnvöld kannski ekki tilbúin að horfast í augu við það?