Forsetningarnar að og af eru oft notaðar í sömu sam­bönd­um þótt önnur þyki venjulega „réttari“ en hin. Í Málfars­bank­an­um er löng upptalning á samböndum þar sem talið er rétt að nota að, og önnur samsvarandi fyrir af. Þessi dæma­fjöldi sýnir glöggt að tilfinning málnotenda fyrir því hvora for­setn­inguna „eigi“ að nota er iðulega á reiki. Þótt ég sé í flest­um tilvikum vanur að nota þá forsetningu sem er talin „rétt“ átta ég mig ekki á því hvort ég er alltaf alinn upp við þá notkun eða hef tileinkað mér hana í skóla.

Framburðarmunur að og af er sáralítill og oft enginn í eðli­legu tali. Önghljóðin ð og f (v) eru venjulega frekar veik í enda orða — sérstaklega áherslulítilla orða eins og for­setn­inga. Það er því mjög algengt að báðar for­setn­ing­arn­ar verði bara sérhljóðið a í framburði og þess vegna tök­um við örugglega sjaldnast eftir því þótt sagt sé að þar sem við ættum von á af og öfugt. En í rituðu máli kemur mun­urinn vitanlega fram. Þegar framburðar­mun­ur­inn er svona lítill verður að reiða sig á merkingu til að velja milli for­setn­inganna — eða hreinlega læra í hvaða sam­böndum hvor á að vera.

Grunnmerking að er ʻí áttina tilʼ en grunnmerking af er ʻfrá, burtʼ samkvæmt Íslenskri orðsifjabók. Þar sem þessi grunn­merk­ing er skýr verður þess ekki vart að forsetningunum sé blandað saman — það er aldrei sagt *ég gekk í átt af húsinu eða *ég tók bókina að honum svo að ég viti. En þegar ekki ligg­ur í aug­um uppi að önnur hvor þessi grunnmerking eigi við má búast við víxl­um, þannig að af sé notað þar sem hefð er fyrir að, og öfugt. Þarna er mál­tilfinning fólks oft mismunandi. Sumum finnst t.d. augljóst að það sé leitað að einhverju vegna þess að við leitina sé verið að reyna að komast ʻí áttina tilʼ þess sem leitað er. En fjöldi dæma um leita af sýnir að því fer fjarri að allir málnotendur skynji þessa merkingu í að í þessu sam­bandi.

Ef dæmum Málfarsbankans er flett upp á tímarit.is sést að víxlin má í mörgum tilvikum rekja aftur til 19. aldar. Í sumum til­vik­um er „ranga“ notkunin eldri og/eða algeng­ari en sú „rétta“. Þannig eru hátt í helmingi fleiri dæmi um ríkur af en hið „rétta“ ríkur að, og elsta dæmið um af er þremur ára­tugum eldra en elsta dæmið um að. Heldur fleiri dæmi eru um auðugur af en hið „rétta“ auðugur að, og einnig heldur fleiri dæmi um snauður af en hið „rétta“ snauður að. Ýmis fleiri dæmi mætti nefna.

Eitt af því sem ýtir undir þessi víxl er það að stundum „á“ að nota mismunandi forsetningu með sama nafnorði eftir því hver sögnin er. Þannig er talið „rétt“ að segja hafa ánægju af, hafa gagn af, hafa gaman af o.fl., en hins vegar „á“ að segja það er ánægja að þessu, það er gagn að þessu, það er gaman að þessu o.s.frv. Svipað er með forsetningu með nafnorðinu tilefni — það „á“ að segja að gefnu tilefni, en hins vegar af þessu tilefni, kunnur að góðu en hins vegar kunnur af verkum sínum, frægur að endemum en frægur af hernaði sínum, o.fl. Það er svo sem ekkert undarlegt að mál­notendur blandi þessu saman, enda merkingarmunur ekki alltaf skýr. „Á alllöngum kenn­ara­ferli mínum tókst mér fremur illa að færa nemendum heim sanninn um það að orðasambandið að yfirlögðu ráði vís­aði (augljóslega) til tíma en í orða­sam­band­inu af ásettu ráði fælist háttarmerking en ég kann þó ekki betri skýringu“ segir Jón G. Friðjónsson.

Mér finnst mikilvægt að halda í merkingarmuninn milli að og af, sem vísað er til hér að framan. En þar sem grunn­merk­ingin er óskýr eða alls ekki fyrir hendi finnst mér satt að segja ekki skipta miklu máli hvor forsetningin er notuð. Ef fólk hefur vanist notk­un annarrar forsetningarinnar þótt hin sé talin „rétt“ sé ég enga ástæðu til að breyta því. Ég er t.d. vanur að tala um að gera mikið af einhverju og töluvert fleiri dæmi eru um það á tímarit.is en gera mikið að sem er talið „rétt“. En „þessi villa er rótgróin“ segir Gísli Jóns­son — ég held bara mínu striki.