Ég senti bréfið
Flestar sagnir sem hafa nd í stofni mynda þátíð með ‑ti. Þetta eru benda, henda, lenda, venda — þátíð benti, henti, lenti, venti. Sögnin enda fær oftast ‑aði í þátíð, en þó bar við áður fyrr að hún fengi þátíðina enti — „það enti með því að hann varð að hverfa aftur við svo búið“ segir í Lesbók Morgunblaðsins 1968. Miðmyndin endast (ef það er talin sama sögn) er líka entist í þátíð. En sögnin senda er undantekning — hún hefur venjulega haft þátíðina sendi þegar hún merkir ʻflytja einhverjum eitthvaðʼ eða ʻláta einhvern fara eitthvaðʼ eins og hún gerir oftast.
Í Málfarsbankanum segir þó: „Þátíðin senti er einnig til en aðeins í merkingunni: kasta.“ Í þeirri merkingu stjórnar sögnin þágufalli á því sem kastað er — í Tímanum 1957 segir: „Lögregluþjónn kom út, gekk aftur fyrir bílinn, opnaði farangursgeymsluna og tók í rófuna á dauðum ketti og senti honum af hendi fram í fjöruna.“ Miðmyndin sendast hefur þátíðina sendist ef hún merkir ʻsnúast (fyrir einhvern)ʼ eða eitthvað slíkt — ég sendist oft fyrir hana áður fyrr. Aftur á móti er þátíðin sentist ef sögnin merkir ʻbregða skjótt viðʼ eða álíka — ég sentist strax af stað. Sama máli gegnir með endasendast.
En þótt áðurnefndar sagnir með nd í stofni endi á ‑ti í þátíð í nútímamáli, aðrar en senda, hefur það ekki alltaf verið svo. Í fornu máli enduðu þær yfirleitt á ‑di, eins og senda gerir enn, þótt myndum með ‑ti bregði fyrir af einhverjum þeirra. Þátíðin var sem sé bendi, endi, hendi, lendi, vendi — og sendi. Það þarf því ekki að koma á óvart þótt senda sýni tilhneigingu til að elta þær og verða senti í þátíð — ekki bara í merkingunni ʻkastaʼ. Sú tilhneiging á a.m.k. aldargamlar rætur — í blaðinu Reykjavík segir árið 1913: „Og skipið rak og rak þangað til það stóð, og hann senti á það hverja ölduna hvítfyssandi á fætur annari.“
Á síðustu árum virðist þessi þátíð vera mjög algeng ef marka má Risamálheildina. Ef hún nær yfirhöndinni verður senda ekki lengur undantekning og þar með mætti segja að sagnbeygingin hefði einfaldast — beyging senda hefði lagað sig að beygingu annarra sagna með sömu stofngerð. En við þetta verður til ný beygingarmynd — mismunandi beygingarmyndum sagnarinnar fjölgar. Það er ekki einföldun, heldur þvert á móti. En svona er þetta iðulega — einföldun á einum stað hefur venjulega þveröfug áhrif á einhverjum öðrum stað í málkerfinu þótt það liggi ekki alltaf í augum uppi.
Oft er því haldið fram að málbreytingar stefni jafnan í átt til einföldunar og stafi jafnvel iðulega af leti. Það má vísa letinni algerlega á bug sem skýringu, en hitt er rétt að margar málbreytingar virðast í fljótu bragði leiða til einföldunar í málkerfinu. Þar er þó yfirleitt ekki allt sem sýnist eins og hér hefur verið sýnt, og það má fullyrða að málbreytingar leiða sjaldnast eingöngu til einföldunar. Ef svo væri, þá væri tungumálið fyrir löngu búið að ná hámarksstigi einföldunar — orðið fullkomið.
Hér er líka rétt að athuga að í hefðbundinni beygingu er senda eins í nútíð og þátíð framsöguháttar — ég sendi bréfið í gær (þátíð), ég sendi bréfið á eftir (nútíð). Það má þess vegna halda því fram að senti sé „betri“ þátíðarmynd en sendi vegna þess að með henni er greint milli nútíðar og þátíðar. Þar með verður málið nákvæmara tjáningartæki. Þegar við bætist að sams konar breyting hefur orðið á öðrum sögnum af sömu stofngerð án þess að það það valdi vandkvæðum sé ég enga ástæðu til að amast við því að þátíð senda verði senti.