Fjölmargar íslenskar sagnir eru leiddar af nafnorðum án nokk­urs viðskeytis — nafnháttarendingunni -a bara bætt við nafnorðsrót­ina. Margar þessara sagna eru gamlar, en nýjar eru sífellt að bætast við — og fá misjafnar viðtökur. Meðal þeirra sem hafa breiðst út á síðustu áratugum eru skauta í merking­unni ʻrenna sér á skautumʼ, skíða í merk­ing­unni ʻrenna sér / ganga á skíð­umʼ og funda í merk­ing­unni ʻhalda fundʼ. Sögn­in skíða virðist vera rúm­lega 50 ára gömul í málinu — í sum­um elstu dæm­unum um hana á tímarit.is er hún höfð innan gæsalappa sem sýnir að hún hefur verið ný og jafnvel þótt ástæða til að afsaka notkun hennar. Sögnin funda er eitthvað eldri, lík­lega rúm­lega 60 ára gömul. Sögnin skauta er aftur á móti gömul í mál­inu í merk­ingunni ʻbera skautʼ en í merk­ingunni ʻrenna sér á skaut­umʼ er hún sennilega á svip­uð­um aldri og hinar tvær.

Þessar sagnir koma í stað orðasambanda með nafnorði eins og merkingarskýringarnar sýna. Margir málvönd­un­ar­menn hafa einmitt lagt áherslu á að íslenska sé sagna­mál — noti sagnir í stað sambanda með nafnorðum eins og gert sé í ensku sem sé nafnorðamál. Nú hef ég reyndar aldrei séð nein rök fyrir því að íslenska og enska séu ólík­ tungumál hvað þetta varðar — engar tölur sem bendi til þess að hlut­fallsleg tíðni sagna í texta sé hærri í íslensku en ensku. Þessi stað­hæfing virðist eingöngu byggjast á til­finn­ingu og er aðeins studd með einstöku dæmum, oftast þeim sömu — ég veit ekki hversu oft ég hef séð nefnt að í stað þess að gera eða framkvæma rannsókn eða könnun eigi að tala um að rann­saka eða kanna.

Út frá þessu mætti ætla að sögnum eins og funda, skíða og skauta yrði tekið fagnandi. En því er aldeilis ekki að heilsa. Árni Böðvarsson sagði að funda væri „ofnotað orð“ sem sumum fyndist mega fara „alveg burtu úr málinu“,og í þætti Gísla Jóns­sonar um íslenskt mál í Morg­un­blaðinu var marg­oft am­ast við þessum sögnum — þær sagðar vera „lág­kúru­legar“, „snaut­legar“, „barna­leg­­ar“, „ómynd“, „fá­tækt­arlegar“, „flatn­eskja“, „barnamáls­leg­ar“, „bjálfa­mál“, „lág­kúru­sögn“, „flat­­sagnir“, bera vott um „mál­fátækt“ og vera vinsælar „af þeim sem minnst­an hafa máls­metn­að og dauf­asta til­finningu“. Og Gísli er sann­ar­lega ekki einn um að hafa haft ímugust á þessum sögnum.

Það er vissulega rétt að orð­myndun af þessu tagi er mjög al­geng í máli barna, ekki síst í leikjum — sagnir eins og kubba, leira, perla og margar fleiri eru alþekktar, og þegar ég var strákur var ég oft að leika mér með þjöl og þjala. En þetta er samt vitanlega fullgild orðmyndun sem á sér fjölda hlið­stæðna í máli fullorðinna og mér er hulin ráð­gáta hvað er svona vont við umræddar sagnir. Þannig virðist funda alveg sambærileg við þinga sem talað er um með vel­þókn­un, og skíða og skauta virðast hliðstæðar við hjóla. Nán­ast um leið og nafnorðið sími var tekið upp kom sögnin síma fram og var mjög mikið notuð lengi, þótt hún sé nú nánast horfin úr málinu. Svo mætti lengi telja.

Þessar sagnir hafa skýra og augljósa merkingu og eru mun liprari en orða­sam­böndin sem þær leysa af hólmi. Myndun sagna af nafn­orð­um á þennan hátt á sér langa hefð og ótal fordæmi í málinu. Ég get ekki séð neitt sem skýrir andstöðu við þess­ar sagnir ann­að en að þær eru nýlegar — og það tekur tíma að venjast nýj­ungum í máli. Reyndar hef ég ekki séð amast við áðurnefndum sögnum nú í nokkurn tíma, sem gæti bent til þess að þær hafi verið teknar í sátt. En í staðinn er fólk farið að hnýta í aðrar nýjar sagnir sem eru mynd­aðar á þennan hátt.

Slík orðmyndun er nefnilega mjög frjó í málinu — sem dæmi má nefna sagnirnar hurða (ʻskemma bíl með því að reka hurð á öðrum bíl í hannʼ), lykla (ʻrispa lakk á bíl með lykliʼ), tjóna (ʻskemma bíl, lenda í tjóniʼ) og tanka (ʻsetja eldsneyti á bíl, fylla á tankinnʼ). Þessar sagnir, a.m.k. hurða og lykla, eru reyndar ekki jafn gagnsæjar og þær sem áður voru nefnd­ar. Gísli Jónsson kallaði tjóna „flatneskjusögn“ og sagði „ekki þörf á svo kauðalegu nýyrði“ sem tjónaður. Stund­um er amast við þessum sögnum á þeim for­send­um að þær séu myndaðar með hliðsjón af enskum sögnum, en hráefnið er ís­lenskt og orð­mynd­unin líka þótt fyrirmyndin kunni að vera erlend, og „ekki er minna um það vert að þau eru ekki búin til af fínni orðanefnd heldur hafa þau sprottið upp úti á meðal almennings“ segir Anna Sigríður Þráins­dóttir.