Dr. Baldur Thorhallsson

Presentation today on the relations of small states with their larger neighbours: a close examination of the Nordic, Baltic and Scottish experience. The Q & A at the end was very rewarding with lots of thought-provoking questions and discussions.

An audio recording of the lecture will be broadcast on the RÚV radio show Vits er þörf in two weeks' time.

I'm pleased to have been part of a team that recently published an Icelandic textbook on European integration: Saga Evrópusamrunans - Evrópusambandið og þátttaka Íslands. The textbook fills a gap for reading material in Icelandic about European integration but also reading material that addresses European integration in a context most relevant to Icelanders (e.g. with emphases on Iceland's participation or non-prticipation, and the role of small states in European integration). The team includes Auðunn Arnórsson, Pia Hansson, Tómas Joensen, Alyson JK Bailes, Christian Rebhan, Hulda Herjólfsdóttir Skogland, Jóhanna Jónsdóttir and Maximillan Conrad.

I contributed three chapters to the textbook: (i) Iceland's participation in European integration; (ii) Small states in Europe; and (iii) the book's concluding chapter.

Here is a picture of me working on the book:

Iceland’s External Affairs from the Napoleonic Era to the occupation of Denmark: Danish and British Shelter, with Tomás Jensen, in Icelandic Review of Politics and Administration, vol 11, issue 2, December 2015, pp. 187-206.

Í ljósi þónokkurrar umræðu um utanríkisstefnu Íslands undanfarin misseri langar mig að vekja athygli á grein um stefnumótun stjórnvalda í utanríkismálum:  Utanríkisstefna á ís, Íslenska leiðin - tímarit stjórnmálafræðinema, 14. árg. 2015.

Af mbl.is - Bald­ur Þór­halls­son, pró­fess­or í stjórn­mála­fræði við Há­sjó­la Íslands, seg­ir lík­legt að Þjóðverj­ar hafi ákveðið að tak­marka straum flótta­fólks gegn­um Aust­ur­ríki til lands­ins til að skapa þrýst­ing á önn­ur lönd Evr­ópu­sam­bands­ins til að taka við flótta­fólki. Flótta­fólk sofi á göt­um borga í sunn­an­verðu Þýskalandi, og að fylki og birg­ir Þýska­lands eigi erfitt með að ráða við flótta­manna­straum­inn. Bald­ur seg­ir Þýska­land hafa leikið svipaðan leik skömmu eft­ir að Berlín­ar­múr­inn féll í sama til­gangi.
„Í fyrsta lagi þá er straum­ur flótta­manna það mik­ill að þýsku fylk­in og borg­irn­ar eiga orðið erfitt með að ráða við hann,“ seg­ir Bald­ur. „Í München var fólk farið að sofa á göt­un­um.“
„Í öðru lagi held ég að þýsk stjórn­völd séu að setja þrýst­ing á önn­ur aðild­ar­ríki Evr­ópu­sam­bands­ins, sem funda á morg­un í Brus­sel þar sem á að ræða hvort eigi að koma á þess­um svo­kallaða kvóta sem fæli í sér að hvert og eitt ríki þurfi að taka við ákveðið mörg­um flótta­mönn­um. Ég held að þetta sé því póli­tísk strategía til að þrýsta á stjórn­völd, sér­stak­lega í Mið- og Aust­ur-Evr­ópu, til að taka við hluta af flótta­mönn­un­um,“ seg­ir Bald­ur. Tíma­setn­ing­in sé því eng­in til­vilj­un.
„Í þriðja lagi gæt­ir vax­andi óánægju í Þýskalandi með ákvörðun kansl­ar­ans að taka við svona mikl­um fjölda flótta­fólks. Hún sæt­ir líka vax­andi gagn­rýni fyr­ir það í öðrum ríkj­um Evr­ópu­sam­bands­ins. Það er ein­fald­lega vegna þess að fólk sem er á flótta og hef­ur flúið t.d. Sýr­land frétt­ir að Þýska­land ætl­ar að taka við hundruðum þúsunda flótta­manna. Þá eru meiri lík­ur á að fleira flótta­fólk leggi af stað,“ seg­ir Bald­ur.
„Í fjórða lagi, atriði sem teng­ist öðrum liðnum, þá hef­ur Þýska­land leikið þenn­an leik áður. Eft­ir fall Berlín­ar­múrs­ins 1989 og í kjöl­farið komm­ún­ista­stjórna í allri Mið- og Aust­ur-Evr­ópu, þá streymdu til Evr­ópu flótta­menn frá austr­inu. Þetta voru nokkr­ar millj­ón­ir,“ seg­ir Bald­ur. „Flest­ir þeirra voru þýsku­mæl­andi en þó ekki all­ir og á ákveðnum tíma­punkti tak­mörkuðu þýsk stjórn­völd mót­töku þeirra. Fyrst tóku þeir við öll­um, eins og þeir hafa gert þangað til í dag. Svo hættu þeir að ráða við straum­inn og fóru að tak­marka hann. Það leiddi til þess að önn­ur ríki í Evr­ópu­sam­band­inu lentu í veru­leg­um vand­ræðum. Um leið og Þýska­land lok­ar landa­mær­un­um, þá hætta flótta­menn­irn­ir ekki að koma; þeir fara ein­fald­lega annað,“ seg­ir Bald­ur.

Vilj­ugri að ganga frá Schengen

Þetta varð að hans sögn meðal ann­ars til þess að ríki inn­an Evr­ópu­sam­bands­ins voru vilj­ugri til að ganga frá Schengen-sam­komu­lag­inu og koma á frjálsu flæði fólks og þeirra ákvæða sem voru í kjöl­farið samþykkt í Schengen árin 1995 og 1996. „Merkel er því að taka sama snún­ing, vegna þess að ef Þýska­land loka landa­mær­um sín­um þá streym­ir flótta­fólkið til annarra ríkja sem lenda í mjög veru­leg­um vanda.“

Bald­ur seg­ir Þjóðverja vera mun bet­ur búna til að taka á móti stór­um hóp­um flótta­manna en aðrir. Landið sé til að mynda mjög stórt og Þýska­land hef­ur reynslu af því að taka á móti flótta­fólki, allt frá síðari heims­styrj­öld. „Þeir kunna þetta og geta tekið við mörg­um. Hin rík­in eru miklu verr í stakk búin til þess. Ég held að um leið og Þjóðverj­ar byrja að loka landa­mær­un­um og hóta að loka al­farið, þá gæti það leitt til þess að ríki í Aust­ur-Evr­ópu gefi eft­ir og taki við fleiri flótta­mönn­um,“ seg­ir Bald­ur.

Mik­ill mun­ur milli landa í Evr­ópu

Aðaláhersl­an virðist að hans sögn vera að fá lönd í Aust­ur-Evr­ópu til að taka að sér fleiri flótta­menn, en þetta séu líka ákveðin skila­boð til annarra ríkja Evr­ópu­sam­bands­ins. „Þjóðverj­ar eru að taka á móti hundruðum þúsunda flótta­manna. Á sama tíma sagði Dav­id Ca­meron í breska þing­inu að Bret­ar ætluðu að taka við 20.000 flótta­mönn­um á næstu fimm árum. Í sam­an­b­urði við Þýska­land er það ekki mikið,“ seg­ir Bald­ur.
„Þetta er því tvenns­kon­ar. Bæði er [flótta­manna­straum­ur­inn] far­inn að skapa vanda­mál, Þjóðverj­ar ráða ekki við þetta, og það er verið að senda póli­tísk skila­boð að fleiri verði að hjálpa til,“ seg­ir Bald­ur. Hann er þessa stund­ina stadd­ur í Berlín í Þýskalandi, og hann verður ekki var við flótta­manna­straum­inn svo norðarlega í land­inu.

Verða að vinna með Þjóðverj­um

„Ef Þjóðverj­ar eru að grípa til þess­ara dra­stísku ráðstaf­ana - að koma á tíma­bundnu eða var­an­legu landa­mæra­eft­ir­liti - það fer eft­ir því hver verða viðbrögð annarra ríkja í Schengen. Ég held að ná­granna­lönd Þýska­lands eigi ekki ann­an kost en að vinna með Þjóðverj­um og taka við fleiri flótta­mönn­um. Það virðist vera regl­an frek­ar en und­an­tekn­inga að þegar Evr­ópu­sam­bandið er að glíma við erfið mál, hvort sem það er flótta­manna­straum­ur­inn eða ef­hanagskrís­ur, þá eru samn­ingaviðræður milli ríkj­anna mjög erfiðar og það næst ekki sátt um mál­in fyrr en á úr­slita­stundu. Menn beita öll­um brögðum til að ná fram sín­um mál­um og ég held að það sé það sem kansl­ar­inn er að gera,“ seg­ir Bald­ur.

Hann rifjar upp þegar Dan­mörk tók upp landa­mæra­eft­ir­lit við Þýska­lands. Það hafi verið að kröfu danska Þjóðarflokks­ins sem gerði það að skil­yrði fyr­ir að styðja fjár­laga­frum­varp stjórn­ar­inn­ar. „Þessi aðgerð var tal­in ólög­leg af fram­kvæmda­stjórn Evr­ópu­sam­bands­ins, sem mót­mæli henni mjög kröft­ug­lega. Hins veg­ar hef ég talið að ef ríki tel­ur að grund­vall­ar­hags­mun­um þess sé stefnt í voða, til dæm­is vegna gríðarlegs streym­is fólks yfir landa­mæri þess sem það ræður ekki við að taka á móti, þá sé ríkið í rétti til þess að grípa til ráðstaf­ana, ein­fald­lega til þess að ráða við aðstæðurn­ar. Þar mundi koma fram þessi grund­vall­ar­regla ESB að ef ríki bera fyr­ir sig grund­vall­ar­hags­muni, þá taki aðrir til­lit til þess,“ seg­ir Bald­ur.

Frjálst flæði vegna EES - ekki Schengen

Í þessu sam­hengi má nefna að í EES-samn­ingn­um sem kveður á um frjálst flæði fólks þar eru sér­stök ákvæði um að Ísland geti tak­markað straum fólks til lands­ins vegna fá­menn­is. „Það er skrifað inn í EES-samn­ing­inn,“ seg­ir Bald­ur og seg­ir því ákvæði einu sinni hafa verið beitt þegar Falun Gong menn komu til að mót­mæla komu for­seta Kína til lands­ins. Bald­ur vek­ur at­hygli á að það sé al­gjör mis­skiln­ing­ur að frjálst flæði fólks sé í gegn­um Schengen.
„Það er það ekki held­ur vegna ákvæða EES-samn­ings­ins um fjór­frelsið,“ seg­ir Bald­ur. Í fjór­frels­inu felst krafa um frjálst fæði vara, þjón­ustu, fjár­magns og fólks milli landa Evr­ópu­sam­bands­ins og aðild­ar­ríkja EES-samn­ings­ins. „Í Schengen felst ein­fald­lega krafa um að mega ferðast milli aðild­ar­ríkja Schengen án þess að sæta per­sónu­eft­ir­liti.“ Í Schengen fel­ist líka náin lög­reglu­sam­vinna. „Hún hef­ur skipt miklu meira máli en menn héldu þegar þeir skrifuðu und­ir samn­ing­inn á tí­unda ára­tugn­um vegna vax­andi alþjóðlegr­ar glæp­a­starf­semi sem menn sáu ekki fyr­ir. Lög­reglu­sam­vinn­an hef­ur því verið mun stærri angi sam­starfs­ins og mik­il­væg­ari en þeir héldu að hún yrði,“ seg­ir Bald­ur.

In 2012, a left-center party was created under the name Björt Framtíð (Bright Future) and performed very well in the 2013 general election (winning six seats in the Althing). Polls show gradually declining support for the party throughout 2014 and a steep decline in 2015. Many would attribute this decline to the popularity (or lack thereof) of the party chairman, Guðmundur Steingrímsson. In an interview with Stöð 2 - Fréttir (Channel Two News), I offered a skeptical view of this explanation.

In short, (i) people overestimate the importance of party leaders and underestimate that of party policy; (ii) Bright Future's leader had not been noticeably criticized in social media (unlike several other party leaders) prior to steep decline in party support; (iii) Mr. Steingrímsson stays active in public discourse and has not failed in bringing attention to the party's policies; (iv) centrist parties struggle across Europe; and (v) history shows that Icelandic splinter parties (of which there have been many on the left) rarely last long.

Recently published Policy Brief by The Norwegian Institute of International Affairs (NUPI).

A new chapter “Iceland – A reluctant European?” in Erik O. Eriksen and John Erik Fossum (eds.), The European Union's non-members: Independence under hegemony? New York: Routledge.
The book asks whether qualifying states who have eschewed EU membership experience negative effects on their legal and political self-governing abilities, or whether they manage their independence with few such effects. It explores the idea that the closer the affiliation a non-member state has with the EU, the more susceptible to hegemony the relationship appears to be.

Alliance Theory and Small State Alliance “Shelter”: The Complexities of Small State Alliance Behavior. Lecture with Bradley A. Thayer at the workshop ‘Non-Western Small States: What Agency in an Unequal World? Beyond the West’ at the 40th annual conference of the British International Studies Association (BISA) 16 June 2015.

Alliance Theory versus Small State Alliance Shelter. Lecture at the 40th annual conference of the British International Studies Association (BISA) in London, 19 June 2015.

New-Liberal Small States and Economic Crisis: Lessons for Democratic Corporatism. Lecture at the conference Working of Democracy: Practices, Norms and Understanding at the University of Iceland, 27-29 May 2015.

How do little frogs fly? Small states in the international system. Lecture at the Faculty of Social and Economic Sciences, Comenius University, Bratislava, Slovakia, 15 May 2015.

Are Scandinavians Not Good Europeans?  The reluctance of the Nordic nations to take full part in the European project. Lecture at the Jean Monnet Chair Conference on An Evolving EU Engaging a Changing Mediterranean Region at the University of Malta, 12 May 2015.

Do Small States need Shelter? The Baltic States, the Nordic Nations and Scotland. Lecture at the conference Small States in the EU: Passive policy takers or industrious policy setters? at the University of Malta, 11 May 2015.

Nordic Foreign Policy and Small State Politics. Lecture at the 50th anniversary conference of the academic journal Cooperation and Conflict, University of Lund, Sweden, 7–8 May 2015.

I really enjoyed meeting old colleagues and students at Paris-Sorbonne University and discuss how the small Nordic states manage to have a say within the EU and the UN. The title of the lecture was The New Viking Era? The Nordic states’ influence within the European Union and the United Nations (Les pays nordiques et la politique extérieure). 🙂