Það eru viðsjárverðir tímar fyrir smáríki í heiminum í dag. Staða smáríkja og veikra miðlungsstórra ríkja er líklega ótryggari en nokkru sinni frá tímum kalda stríðsins. Þetta á við um landvarnir, öryggismál eins og aðgengi að bóluefni í heimsfaraldri og netógnir eins og falsfréttir og netárásir. Þetta kemur fyrst og fremst til vegna valdagráðugra ráðamanna stórra ríkja sem vilja styrkja stöðu sína í heiminum. Það geta þeir gert þar sem Bandaríkin eru ekki eins viljug og áður að halda verndarhendi yfir litlum bandalagsríkjum sínum og Evrópusambandið er ekki nægjanlega öflugt til að láta verulega til sín taka. Veikari Bandaríki og veikara Evrópusamband þýðir vanmáttugri smáríki.
Eins og við þekkjum úr sögunni er litlum ríkjum og sjálfsstjórnarsvæðum enn á ný ógnað af valdabrölti ríkja sem vilja styrkja efnahags- og hernaðarlega stöðu sína. Skýrustu dæmin síðustu misserin er innrás Aserbaísjan í Armeníu þar sem þúsundir létu lífið, hótun Rússlands um að ráðast inn í Úkraínu (en Rússar hafa þegar hluta landsins á valdi sínu og talið er að um 14 þúsund manns hafa látið lífið), tilraun til valdaráns með stuðningi Rússlands í Svartfjallalandi, markviss viðleitni Serba að berja undir sig stærra landsvæði í Bosníu, afnám lýðræðis og grundvallarmannréttinda í Hong Kong, yfirtaka Talibana í Afganistan og átök Sádi-Arabíu og Íran í Jemen.
Einnig starfar litum ríkjum ógn af þeirri stefnu kínverska stjórnvalda að auka ítök sín í heiminum. Þetta á einkum við í litlum nágrannaríkjum Kína en einnig í Afríku og á Íslandi, Færeyjum og Grænlandi. Ef ríkin fara svo ekki að vilja Kína þá geta þau þurft að þola útlokun og viðskiptaþvinganir sem geta haft alvarlegar afleiðingar eins og raunin var með Noreg á sínum tíma (eftir að norska Nóbelsverðlaunanefndin veitti Liu Xiaobo friðarverðlaun Nóbels árið 2010).
Litlum ríkjum og veikburða stórum ríkjum stafar líka ógn af nýjasta vopni Rússlands og Tyrklands sem er að senda flóttamenn út í opin dauðann til að ná sínu fram í deilum við Pólland og Grikkland og Evrópusambandið. Rússnesk stjórnvöld stunda auk þessa skipulegan hernað á netinu gegn skilgreindum óvinveittum stjórnvöldum þar sem dreift er falsfréttum einkum og sér í lagi í Austur-Evrópu. Leiða má líkum að því að þúsundir manna hafi látið lífið í heiminum vegna þáttar rússneskra stjórnvalda í að deila falsfréttum um bóluefni í yfirstandandi heimsfaraldri.
Einnig hefur heimsfaraldurinn sýnt fram á að lítil ríki byggja alfarið á velvild stórra ríkja þegar kemur að aðgengi að bóluefni – eina undantekningin er Ísrael vegna sterkrar stöðu lyfjafyrirtækja í landinu.
Sú spurning hlýtur að vakna hvað sé til ráða fyrir lítil ríki eins og Ísland, Armeníu og Svartfjallaland, sjálfsstjórnarhéruð eins og Grænland og Færeyjar og miðlungsstór ríki eins og Pólland og Úkraínu.
Sterkasta vopn veikburða ríkja er að afla sér bandamanna sem hafa burði til að tryggja öryggi þeirra. Fagrar yfirlýsingar vinaþjóða á tillidögum eru gagnslausar þegar kemur að landvörnum, netöryggi eða aðgangi að bóluefni þegar áfall ríður yfir og stjórnvöld í hverju og einu ríki huga fyrst og fremst að velferð eigin borgara. Á friðartímum þurfa lítil ríki að tryggja sér pólitískt (hernaðarlegt og diplómatísk), efnahagslegt (aðgengi að mörkuðum) og samfélagslegt (eins og aðgengi að nýjustu tækni og vísindum) skjól. Þau þurfa að ganga í hernaðarbandalög til að tryggja landvarnir og vera með samninga sem kveða á um aðstoð vegna netógna og farsótta. Að öðrum kosti er hætt á að þau einangrist og fái ekki þá aðstoð sem þau þurfa á að halda. Skortur lengi framanaf á bóluefni í Nýja-Sjálandi er gott dæmi um þetta sem og ítök kínverskra stjórnvalda í landinu.
Vandinn verður fyrst alvarlegur þegar enginn er tilbúinn að skuldbinda sig til að veita litlu ríki skjól - svo ekki sé nú talað um ef að lítið ríki er á svæði sem stórt ríki telur vera yfirráðasvæði sitt. Þá fer fyrir Armeníu, Úkraínu og Georgíu eins og fór. Um leið og það dregur úr vilja Bandaríkjanna að standa við bakið á litlum lýðræðisríkjum þá færa stór ríki eins og Kína, Rússland og Tyrkland sig upp á skaftið. Evrópusambandið hefur ekki burði til að taka við hlutverki Bandaríkjanna.
Öryggi Eystrasaltsríkjanna er tryggt vegna aðildar þeirra að NATO og aðgangs að bóluefni vegna aðildar þeirra að Evrópusambandinu. Landvarnir Íslands eru tryggðar með aðildinni að NATO og öryggi landsmanna er tryggara vegna umfangsmikillar alþjóðlegrar samvinnu stjórnvalda um netöryggismál. Öryggi Íslendinga er einnig tryggara vegna aðildar að Evrópska efnahagssvæðinu ekki bara vegna óhefts aðgangs að einum stærsta markaði heims heldur vegna velvilja aðildarríkja ESB að veita Íslandi bóluefni í gegnum EES-samstarfið. Það er hins vegar veik staða fyrir lítið ríki að þurfa að byggja á velvild annarra þegar mikið liggur við.
Í Evrópu er ákveðinn vandi falinn í því að stóru ríkin Þýskaland og Frakkland eru ekki tilbúin að skuldbinda sig til að veita smærri ríkjum álfunnar skjól nema innan Evrópusambandsins. Aðild lítils ríkis að sambandinu veitir að vísu umfangsmeira efnahagslegt og samfélagslegt skjól en þekkist í heiminum. Aðgangur lítilla ríkja að bóluefni á vegum Evrópusambandsins er gott dæmi um þetta. Einungis sjálfsstjórnarsvæði eins og Grænland og Færeyjar njóta tryggara skjóls. Fórnarkostnaðurinn er að þau eru ekki sjálfstæð ríki heldur hluti af Danmörku.
Bandaríkin og Evrópusambandið með Þýskaland og Frakkland innanborðs eru helstu skjólsveitendur lítilla lýðræðisríkja í heiminum. Ef Bandaríkin heykjast á því að styðja við bakið á þeim og Evrópusambandið eykur ekki styrk sinn til að koma þeim til aðstoðar eru þessi litlu lýðræðisríki í vanda stödd. Afleiðingarnar verða að ítök Kína og Rússlands í heiminum munu aukast. Það mun þrengja stöðu Bandaríkjanna og ríkja Evrópusambandsins og allra þeirra sem tala fyrir lýðræði og mannréttindum.
Enn og aftur eiga smáríki allt undir þeim ákvörðunum sem teknar eru í stórum ríkjum. Lítil ríki geta eigi að síður fylgt liði með valdablokkum sem tala fyrir lýðræði og mannréttindum og látið til sín taka í samstarfi með þeim. Það að taka gylliboðum frá voldugum ríkjum sem ekki virða lýðræði, mannréttindi, sjálfstjórn og landamæri getur reynst dýrkeypt.
Áramótahugleiðing.